Anasayfa
Latest images
SÖZCÜK TÜRLERİ
Zamirler (Adıllar)
Zamirler (Adıllar)
Tümcede genellikle adların yerini tutan, kişi, soru, gösterme ve belgisizlik kavramları taşıyan sözcüklere denir. Adıl sözcüğü Osmanlıca "zamir" sözcüğünün karşılığıdır. Adılın başka bir tanımı ise şöyledir: "Tümcede adların, önce geçmiş kavramların yerini tutan ve söyleyenle kendisine söylenen kimseleri hatırlatan sözcüklerdir." Bir başka tanıma göre ise "Nesnelerin yerine geçerek veya göstererek karşılayan sözcüklerdir." Şeklinde tanımlanır. Adıllar Türkçe'de değişmeyen bir söz bölüğüdür. Yalnız adılları yapı (biçim) yönünden ele almamız mümkün değildir. Çünkü kelimeleri adıl göreviyle türeten eklerimiz yoktur. Bu nedenle bu sözcük türlerini anlam ve görev açısından incelemek gerekiyor.
Adıllar ad soylu sözcükler içinde en çok adlara benzerler. Ad durumuna girebilirler ve iyelik eklerini alabilirler. Bir adla birlikte tamlama da kurarlar. Adıllar tümce içinde adlar gibi öğe özelliklerini taşıyabilirler. Yine adıllar çeşitli ekler alarak belirteç olarak tümcede yer alabilirler. İlgi eki -ki kimi zaman adıllarla kullanıldığında tamlamadaki tamlananın yerini tutar. Benim kitabım yerine benimki sözcüğü kullanılabilir. İlgi eki almış adıllar bu ekten sonra yine iyelik ve ad durum eklerini alabilmektedirler. Bu da bir bakıma anlamı daha da güçlendirir.
Adılların çoğu zaman ikileme oluşturdukları da görülmektedir. Elbette ki ikilemelerin amacı anlamı güçlendirmektir. Bu nedenle, öteki beriki, kendi kendine, senin benim, kimi kimsesi, falan filan, şuna buna, ötekine berikine gibi ikilemelerin dilimizde sıkça kullanıldığı görülmektedir. Adıllar ayrıca ilgeçlerle de kullanılır ve tamlama oluşturdukları görülür. Benim gibi, onun için, benim için gibi. Tümleç oluşturdukları da görülür. Kendine göre aldı. Bana kadar yürü.
Kişi Zamirleri
Kişi adılları, kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir. Dilimizde kişi adılları tekil kişiler için; ben, sen, o, çoğul kişiler için de biz, siz, onlar sözcükleridir. Bu sözcükler adların yerine geçince ad durum eklerini alarak çekimlenebilirler.
Beni seni onu
Bana sana ona
Bende sende onda
Benden senden ondan
Bizi sizi onları
Bize size onlara
Bizde sizde onlarda
Bizden sizden onlardan
Çokluk kişiler için kullanılan biz ve siz sözcüklerine -ler çokluk getirilerek yeniden çokluk yapılabilirler. Kişi adıllarının iyelik çekimleri ise şöyledir.
Benim bizim
Senin sizin
Onun onların
Üçüncü kişi ve kendi adılları ad durum ekleri aldıklarında adıl n'si (pronominal n, zamir n'si) adıl ile ek arasına girer. Örnek; kendi-n-i, o-n-a, o-n-lar-a gibi.
Kişi adıllarının saygı ve büyüklük ifade etmek amacıyla teklik adıllar yerine çoğu zaman çokluk şekillerinin kullanıldığını görmekteyiz.
Örnekler;
Siz daha iyi bilirsiniz.
Beyefendi, bizden şikayetçi oluyormuş.
Kişi adılları içinde "kendi" adılını da incelemek gerekir. Bu da çoğu kez kişi adıllarının yerine kullanılmaktadır. Kendi adılının kişi adıllarıyla aynı özellikleri taşıdığı görülür. Çoğu kez kendi adılı kişi adıllarıyla birlikte kullanılarak adılların anlamlarının güçlendirilmesi amaçlanır.
Örnek,
Benden önce herkes kendi halinde yaşıyordu.
Ben kendi derdimi unuttum.
Ben kendi dersimi yaptım
Yukarıdaki üçüncü örneği yeniden ele alalım; "kendi dersimi yaptım, Ben dersimi yaptım, dersimi yaptım" şekillerinde de kullanılması mümkündür. Adılların eşitlik anlamı için de ben-ce, sen-ce gibi örnekleri kullanılabildiğini görmekteyiz. Adılların ilgeçler tamlama oluşturması halinde özellikli durumların ortaya çıktığını görmekteyiz.
Örnekler;
Senin kadar
Senin için
Size göre
Bana göre (bu kullanımlar bazen eşiklik anlamı da verebilir.)
Benimle benim ile (tamlama) adıl+ilgeç
Seninle senin ile
Onunla onun ile
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi adılların ilgeçlerle tamlama oluşturarak daha sonra da birleşmesi söz konusu olmuş böylece dikkat edilmesi gereken bir konu ortaya çıkmıştır.
İşaret Zamirleri
Varlıkların adlarını genellikle söylemeden, göstererek belirten sözcüklerdir. Bunlara "im adılları" da denmektedir. Dilimizde gösterme adılları; bu, şu, o ve bunların çoğulları olan; bunlar, şunlar, onlar sözcükleridir. Bunlar da öteki adıllar gibi ad durum eklerini alabilirler.
bunu şunu onu
Buna şuna ona
Bunda şunda onda
Bundan şundan ondan
Bunları Şunları onları
Bunlara Şunlara onlara
Bunlarda Şunlarda onlarda
Bunlardan Şunlardan onlardan
Gösterme adılları ad durum eklerini aldıklarında adıl ile ek arasına adıl n'si girer. Yukarıdaki örneklerde de bu açıkça görülmektedir.
Gösterme adılları tamlama oluştururlar. Ancak bu tamlamada mutlaka tamlama eki alırlar. Çünkü ek almadıklarında daha önce de gördüğümüz gibi gösterme sıfatı olurlar.
Örnek
Bunun evi (adıl) bu ev (sıfat)
Bunların dışında dilimizde öteki, beriki sözcüklerinin de gösterme adılı olarak kullanıldıkları görülmektedir.
Örnek;
Ötekiler de gelmekteydi.
Beriki seni daha çok zorlamıştı.
Kimi zaman böylesi, şöylesi, öylesi, böylesinin, şöylesinin, öylesinin, böyleleri, şöyleleri, öyleleri gibi sözcüklerinin gösterme adılı olarak kullanıldıkları görülür.
Örnek;
Böyleleri paraya maraya da yanaşmaz.
Şöylesini hiç görmedim.
Belgisiz Zamirler
Kesinlikle bir kişi, bir nesne göstermeksizin adların yerine kullanılan, adları belgisiz bir biçimde karşılayan adıllardır.
Belgisiz adıllar dilimizde; herkes, kimse, kimi, kimisi, biri, birisi, çoğu, hepsi, bazısı, falan, filan, birkaçı, birazı, birçoğu, başkası, birtakımı, insan, adam, şey gibi sözcüklerdir. Bu adılların bazıları iyelik eki almadığı zaman belgisiz sıfat durumundadırlar. Tümcede sözcüklerin hangi ekleri aldığını ve hangi sözcüklerle hangi birlikleri oluşturduklarına dikkat etmek gerekir.
Örnekler;
Hepsinin buraya zorla getirilmiş bir durumu vardı.
Adamı ve derdini bilmiyordum, bana öteki söyledi.
Kimse ne olduğunu bilmeyecek.
Senin ne olduğunu kimsecikler anlamaz mı?
Bunların içinde bazısı bu işleri çok iyi yaparlar.
Başkası için tırnaklarını bile kesip atmazlar.
Soru Zamirleri
Soru sorarak adların yerine geçen sözcüklerdir. Dilimizde soru adılları; neye, neyi, neden, kim, kimi, kaça, kaçtan, hangisi, hangisinin gibi soru sözcükleridir. Bu sözcüklerin yanıtı da yine bir adıl veya addır. Bu adıllar bir tamlamada hem tamlayan hem de tamlanan olurlar. Soru adılları, bütün adıllar gibi ad soylu sözcüklerin tüm özelliklerini taşırlar. Soru adılları da ad durum eklerini alırlar: neyi, neyin, nesi, neye, neden, kimi, kimin, kime, kimde, kimden, kaçı, kaçta, kaçtan, kaçıncı, kaçıncıya, kaçıncıdan, hangisine, hangisinden örneklerinde olduğu gibi.
Örnekler;
Alındığını kim fark edecek?
Hamsi para ediyor belki ama kimin elinde?
Ötekiler hangileri olabilir?
Neyimiz kaldı dışarıda çalınacak?
Ben derdimi size anlatamazsam kime anlatırım?
